Yazar "Atay, Ayten" seçeneğine göre listele
Listeleniyor 1 - 10 / 10
Sayfa Başına Sonuç
Sıralama seçenekleri
Öğe Anlam Kötülenmesine Uğramış Güzel Bir Kelime: Don(The Journal of Academic Social Science Studies, 2010) Atay, AytenEski çağlardan beri “ giyim, giysi ” anlamıyla kullanılmış olup bugün de çoğu Türk lehçe ve şivesinde “ giysi, kürk, gocuk ” anlamlarıyla geçen “don ” kelimesi, bilhassa Türkiye Türkçesinde anlam daralmasına ve anlam kötülenmesine uğramıştır. Kelime, kaynaklarda belirtildiğinin aksine Sakaca değil, Türkçedir. (Sakaların Türk olma ihtimali de yüksektir.) Düşüncemize göre ton ~ don kelimesi tolamak ( dolamak, çevirmek, sarmak ) fiiliyle ilgilidir. Çeşitli Türk şive ve ağızlarında dola- ~ tola- fiilinden yapılmış, “don ”la aynı ana anlama dayalı pek çok türev görülmektedir: tolak “ dolak, sargı, başörtüsü ”; tolama (dolama) “ sarık, mintan, gömlek, entari,eteklik, önlük, peştemal, örtü ” tola- ~ dola- fiiliyle to- ~ tu- ( tıkamak, örtmek, kapatmak, engel olmak, sed çekmek) kökü arasında bağ kurulabilir. Bugün çeşitli şive ve ağızlarda to- ~ tu- köküne bağlayabileceğimiz, ton ~ don ’la anlam yakınlığı olan pek çok türev görülüyor: tor ( tor) “ ağ, tuzak, seyrek örgülü bir tür dokuma, başörtüsü, peştemal, fanila ”; torluk ~ turluk “ kıl çadır, çoban kulübesi, çadır örtüsü, keçi ağılı”; torlamak “ bir kalkan türü ”; torlak “ sargı, dolak, şalvar ”, tura “ kalkan, siper ”; dok “ keten bez ”; dol “ sığır derisinden yapılan torba ”; dulak “ peçe ”; tuluk “ tulum, kadın giysisi ”, dulda “ saye, himaye ”; tulu “ duvak, perde ”; tuman ~ toman “ don, şalvar, eteklik ”; tugulga ~ tulga ~ tolga, “ çelik başlık, miğfer, örtü ”; duş “ kuytu ”; tun “ fırın kapağı ”, tum “ arı kovanının kapağı” to- ~ tu- kökünün -l- ’li, -n-’li,–z- ’li, - t-’li; tu-l-, tu-n-, tu-z –, tu-t- fiil gövdeleri de mevcuttur ve bu gövdelerden de isimler yapılmıştır, söz konusu olan ton kelimesi ise fiil köküne gelen -n eki ile oluşmuştur.Öğe Balkımak Fiili Oğuz Türkçesinde y- b li değişmeli kelimeler(The Journal of Academic Social Science Studies, 2010) Atay, AytenSÇeşitli kaynaklarda “ parlamak, ışık saçmak ” şeklinde açıklanan ve daha çok Eski Türkçeden sonraki metinlerde gördüğümüz balkımak fiiliyle ilgili bazı isim ve fiil türevleri vardır: balkız “parlaklık, aydınlık ”, balkı “ güzel, parlak, süslü ”, balkır “parıltı, şimşek ”, balkız "parıltı ", balk “ şimşek, parıltı ”, barkı- “parlamak ”... Balkı- fiili, yalkı- “parıldamak "fiilinin b- 'li varyantı olsa gerekir. Türkçede y— b- değişiminin başka örnekleri de vardır: yart - bart (DLT. “ su içilen bardak"), yudutmak - budutmak (DLT. " soğukta dondurarak öldürmek "), yulak - bulak " kaynak, pınar, çeşme ”, yoz - boz - bor “ vahşi, sürülmemiş ve ekilmemiş yer; işlenmemiş sert toprak ”, yaldır yaldır - baldır baldır “parılparıl "... Sonuç olarak balkı- fiilinin kökünü yalkı- - yılkı- - ılkı- fiiliyle ilgi kurarak aramak gerekir. Bu da yan-, yal-, yak-, yar—yaru-, yaşu- gibi türevleri olan *ya- fiil köküdür ; balkımak fiilinin yapısını ise yalkı- fiiliyle ilgi kurarak aydınlatmak gerekir. Bu durumda balkı- (~ yalkı-) fiili, yal- fiilinden -k ile yapılmış olan yalk (— balk: şimşek, parıltı) isim şekline, +ı- / +i- eklenmesiyle oluşmuş bir fiildir.Öğe Öğe Öğe Nogay Masallarında Yarış(Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 2014-04-11) Atay, AytenNogay Türkçesinde “smas”olarak geçen yarış, Nogay masallarında genellikle hanın güzel kızı ile evlenmek esasına dayanır. At üstünde bir hendekten atlama, kılıç kılıca savaş, okla bir hedefi vurma, teke tek güreşme gibi daha çok güç yarışı şeklindedir. Bu yarışlarda iyi yürekli kahramanlara olağanüstü güçlere sahip olan kişiler de yardım ederler. Erkeklerle güç yarışına giren pehlivan kadınlar, orduya önderlik eden kadm kahramanlar görülür. Kadm ve erkek güç yarışı için karşı karşıya kaldıklarında ise erkek kahraman genellikle kadın rakibine aşık olup yenilir ve onunla yarışmaz. Hemen her yarışta ise iyi yürekli kişiler kazanır.Öğe Nogay Türkçesinde İkilemler(Yayıncı Yok, 2010-04) Atay, AytenÇeşitli türleriyle anlatıma güç kazandırma, anlamı pekiştirme, kavramı zenginleştirme amacına yönelen ikilemeler Nogay Türkçesinde çok zengindir. İkilemeler, kendisini oluşturan kelimelerin anlamları bakımından; aynı anlamlı, yakın anlamlı, zıt anlamlı, biri anlamlı biri anlamsız , her ikisi de anlamsız kelimelerden kurulan ikilemeler şeklinde gruplara ayrılabilir. Nogay Türkçesi, ortak ikilemeler yanında kendisine has ikilemeler yaratmış, özellikle yansımalara dayanan ikilemelerde orijinal buluşlara varmıştır: yıbır-yıbır, dünk-düfik, kaltır-kul- Itır vs. Bu ikilemelerin pek çoğunda, ses yakınlığı olan öğelerden de yararlanılmakta, alliteration denen ses tekrarlamalarına başvurulmaktadır: tav-tas,kılış-kırgın, eris-süris, ışkınıp -kışkır-, yaşav- aşav , azıp-toz- vs. İkileme oluşturulurken Türkçedeki genel mantık söz konusu olur. Nogay T.de de ikile¬meyi meydana getiren unsurların dizilişi gelişigüzel değildir. Tekrarlanan unsurlar arasında tabiat ve mantığın anlam bakımından gerekli kıldığı bir sıra varsa buna bağlı kalınır. Seslerle ilgili özellikler de diziliş kanunları bakımından önemlidir.Öğe Nogay Türkçesinde Yönelme Haleki ve İşlevleri(Yayıncı Yok, 2011-12) Atay, AytenTürkçenin tarihi devirlerinden bugüne ismin yönelme (datif) halinin cümle teşkilindeki işlevleri çok çeşitli olmuştur. Yönelme hal eki genel Türkçede olduğu gibi Nogay T.de de bazı özel durumları karşılamak üzere kullanılmaktadır. Bunlar datifin yönelme-yaklaşma ana işlevi etrafındaki çeşitliliklerdir. Nogay T.de yönelme hal ekinin işlevlerini şöyle gruplandırmamız mümkündür: 1. Asıl iş¬levi olan yönelme, yaklaşma ve istikamet bildirme 2. zarf olarak kullanılan kelimelerin bünyesinde bulunma (tanga “tan vakti”, tünegün “dün”, keşke “akşamleyin”, birge “beraber”) 3. “için ile kadar, karşı, doğru” gibi bazı çekim edatlarının işlevini üstlenme (“Saylaganınız sizge bolsın.” “Seçtiği¬niz sizin için olsun.”, “Munav kutıkka sak bol.” “Bu kutuya karşı dikkatli ol.”, “süyinişke tolıp” “sevinçle dolup”) 4. Fiil çekiminde gereklilik, yeterlik, süreklilik ve mastar gibi kimi oluşumlar içinde yer alma (“Aştan ölmeğe turıman.” “Açlıktan ölmek üzereyim.”, “Siz ben oynamağa bolayakpa?” “Sizinle oynayabilir miyim?”, “Biremlep sogıspaga kerekpiz.” “Teke tek çalışmalıyız.”) 5. hal ek¬leri görev değişikliğine bağlı olarak diğer hal eklerinin görevini üstlenme 6. yönelme (datif) grubu olarak kullanılan kelime gruplan içinde yer alma. 7. son çekim edatlanna bağlanarak çeşitli anlam¬lar ifade etme.(“Üyge karap yol aldı.” “Eve doğru yol aldı.”)From historical ages to current days functions of dative (to gravitate) form of noun has been various to compose sentences. Dative form is used to correspond some special conditions in Nogay Turkish as in general Turkish. They are variations around the main function gravitation-approaching. We can assemble into groups the function of dative suffix as in the following: 1. The main function gravita¬tion, approaching, to assign a direction to 2. Existing in the structure of adverbs (tanga “dawn”, tü¬negün “yesterday”, keşke “in the evening”; birge “together” 3. Commiting functions of some pre¬positions “for, with, as, opposite, to” (“Saylaganınız sizge bolsin.” “let it yours that you have selec¬ted”, “Munav kutıkka sak bol.” “to have a care of this box.”, “süyinişke tolıp” “to get full of cheer”) 4. To be in some form like obligation, sufficiency, permanency and infinitive of conjugation. (“Aş¬tan ölmeğe tunman.” “I am at the point of perishing by hunger”, “Siz ben oynamağa bolayakpa?” “Can I play with you?”, “Biremlep sogıspaga kerekpiz.” “we must fight one to one.”) 5. Underta-king the duty of case suffixes depend on the change of duty. 6. Being in word groups which used as dative groups. 7. Connoting various meanings by adding to last prepositions (“ Uyge karap yol aldı.” “Covering distance to home.”)Türkçenin tarihi devirlerinden bugüne ismin yönelme (datif) halinin cümle teşkilindeki işlevleri çok çeşitli olmuştur. Yönelme hal eki genel Türkçede olduğu gibi Nogay T.de de bazı özel durumları karşılamak üzere kullanılmaktadır. Bunlar datifin yönelme-yaklaşma ana işlevi etrafındaki çeşitliliklerdir. Nogay T.de yönelme hal ekinin işlevlerini şöyle gruplandırmamız mümkündür: 1. Asıl iş¬levi olan yönelme, yaklaşma ve istikamet bildirme 2. zarf olarak kullanılan kelimelerin bünyesinde bulunma (tanga “tan vakti”, tünegün “dün”, keşke “akşamleyin”, birge “beraber”) 3. “için ile kadar, karşı, doğru” gibi bazı çekim edatlarının işlevini üstlenme (“Saylaganınız sizge bolsın.” “Seçtiği¬niz sizin için olsun.”, “Munav kutıkka sak bol.” “Bu kutuya karşı dikkatli ol.”, “süyinişke tolıp” “sevinçle dolup”) 4. Fiil çekiminde gereklilik, yeterlik, süreklilik ve mastar gibi kimi oluşumlar içinde yer alma (“Aştan ölmeğe turıman.” “Açlıktan ölmek üzereyim.”, “Siz ben oynamağa bolayakpa?” “Sizinle oynayabilir miyim?”, “Biremlep sogıspaga kerekpiz.” “Teke tek çalışmalıyız.”) 5. hal ek¬leri görev değişikliğine bağlı olarak diğer hal eklerinin görevini üstlenme 6. yönelme (datif) grubu olarak kullanılan kelime gruplan içinde yer alma. 7. son çekim edatlanna bağlanarak çeşitli anlam¬lar ifade etme.(“Üyge karap yol aldı.” “Eve doğru yol aldı.”)Öğe Öğe Tarı̇hı̇ Türk şı̇velerı̇nde bol- > ol- fı̇ı̇lı̇nı̇n ı̇ktı̇dar ve ı̇mkân bı̇ldı̇rmesı̇ üzerı̇ne(2018) Atay, AytenThe ruralship (competency) of verbs in Turkish are realized bu compound verb structure. There are a Naim verb and a helping verb in a compound verb. In this study the compound form of bol->ol- helping verb which shows ruralship and competency by forming a compound verb with a main verb -verbal verbs, verbal nouns, verbal adjectives and some modals- in Turkish accents. Suffixes of main verbs in before the verb bol- are differantiel, frequency of occurence shows alteration. Some of them are never used in a period, some of them are used in every period and area. As an example one of compound verbs -sA to show power and opportunity of the verb bol- those were made with tehir mode suffixes have seen commonly since the Karahanlı Turkish.-A,-U,-I and -gAll and -p suffixes are used on this duty substantially. In Turkish the verb bol- associates not only with the verbal adverb form but also verbal noun and verbal adjective forms to show power and opportunity In old Turkish -mAk+I bol- and +sız/+siz suffixes with possesive suffixes, -mAksIz bol- form determined. Toa lesser extend verbal noun -gU and -gUIUk suffixes are seen. -taçı/-teçi, -ur/-ür, -ar/-er, -gan/-gen, - mı?/-mi?,- mas/-mes,-maz/-mez suffixes from verbal adjectives have been used on this duty. On Çağatay Turkish opportunity statement with verbal adjectives increase instead of verbal adverb. -ur/-ür, -ar/-er, -gan /-gen, -mı?/-mi?, -mas/-mes suffixes are added to main verb to determine power and opportunity.Öğe Türkçede eksı̇z edı̇lgenlı̇k (pası̇flı̇k) ı̇fadesı̇(2019) Atay, AytenTürkçede, herhangi bir gramer anlamı taşımakla birlikte, bir göstericisi bulunmayan gramer kategorileri bulunmaktadır. Dilde en az çaba ilkesi, gereksiz tekrarlardan kaçınma zorunluluğu, estetik kaygılar ve dilin yapısal özelliklerinden kaynaklanan zorunluluklar gibi sebeplerle iletişim sırasında kimi dil birimleri derin yapıda bırakılmakta ve yüzey yapıda bazı boşluklar ortaya çıkmaktadır. Yüzey yapıda yer almayan bu ekler, “-Ø” işaretiyle gösterilmektedir. Dil bilimi alanında sıfır morfem (İng. zero-morpheme, Fr. morphème zéro, Alm. nullmorphem) denen bu dil hadisesinde anlam değiştiren veya işlev yükleyen hiçbir morfem yoktur. Bu yazıda, sıfır morfem olarak belirtilen gramer kategorileri içine dâhil edilebilecek, Tarihî Türk şivelerinden günümüze kadar görülen başka bir sıfır morfem diyebileceğimiz eksiz edilgenlik (pasiflik) konusunu ele aldık. Edilgen fiil, öznesi belli olmayan yani fiilin gösterdiği işi yapan şahsın veya nesnenin açıkça bildirilmediği çekimli fiildir. Edilgenlik eklerimiz olan -l- ve -n- „yi almadığı halde Eski Türkçeden itibaren edilgenlik ifade eden fiillere rastlanmakta ve bunlar sadece söz diziminde ortaya çıkmaktadır. Eksiz edilgen olarak gösterdiğimiz çoğu fiilin kendi kullanıldıkları dönemler içinde -l-„li veya -n-„li edilgen şekillerinin de var olduğu görülür: ?ay-, ayıl- ?; ?yarat-, yaratıl-?; ?kıl-, kılın-?; ?tu-, tun-, tul-?; ?it-, itil-?; ?çal-, çalın-?; ?yaz-, yazıl-? gibi. Bu fiillerin, Türkiye Türkçesindeki “kapı çalındı” yerine “kapı çaldı”, “yapılacak işlerim var” yerine “yapacak işlerim var”, örneğine benzer şekilde eksiz edilgen kullanımlarının her dönemde var olduğu söylenebilir.
