Bir endüstriyel yapının müzeye dönüşümü üzerine bir inceleme: İzmir tekel fabrikası

Bu çalışma, İzmir’in Alsancak semtinde yer alan ve uzun yıllar boyunca tütün üretimi yapılan tarihi Tekel Fabrikası’nın Kültür ve Sanat Fabrikası’na dönüştürülme sürecini incelemektedir. Endüstri mirası kapsamında değerlendirilen bu yapı, işlevini yitirdikten sonra atıl duruma düşmüş; 2023 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından restore edilerek çok işlevli bir kültür ve sanat merkezine dönüştürülmüştür. Araştırma, bu dönüşüm sürecini tarihsel arka plan, mimari koruma ilkeleri, yeniden işlevlendirme stratejileri ve toplumsal katkı boyutlarıyla ele almaktadır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi benimsenmiş; yerinde gözlemler, fotoğraf belgeleri, arşiv kaynakları ve literatür taraması bir arada değerlendirilmiştir. Yapının özgün mimari elemanlarının korunarak yeni işlevlerle bütünleştirilmesi, kentsel hafızanın sürdürülebilirliğine katkı sağlamıştır. Müze, kütüphane, sergi salonları ve kamusal açık alanlarıyla yapı hem geçmişin izlerini yaşatmakta hem de çağdaş kent yaşamına entegre edilmektedir. İzmir Tekel Fabrikası’nın dönüşümü, endüstri mirasının yalnızca fiziksel korunmasını değil, aynı zamanda kültürel kimliğin dönüşümünü mümkün kılan örnek bir uygulama olarak değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgular, benzer yapıların kültürel üretim odaklı yeniden kullanımı için model oluşturabilecek niteliktedir.

This study examines the transformation process of the historic İzmir Tekel Factory in Alsancak district from a tobacco production facility into a Culture and Art Factory. As an important example of industrial heritage, the building had fallen into disuse after ceasing operations but was restored by the Ministry of Culture and Tourism in 2023 and repurposed as a multifunctional cultural center. The research explores this transformation through its historical background, architectural conservation principles, adaptive reuse strategies, and social impact. A qualitative methodology was employed, incorporating on-site observations, photographic documentation, archival research, and literature review. The integration of new functions while preserving the building’s original architectural elements has contributed to the continuity of urban memory. With its museums, library, exhibition spaces, and public areas, the complex reflects both historical identity and contemporary urban life. The adaptive reuse of the İzmir Tekel Factory is evaluated as a model practice that enables not only the physical preservation of industrial heritage but also the reconstruction of cultural identity. The findings provide a framework that can guide similar reuse projects of industrial structures for cultural and public purposes.