Zihin yetersizliği olan bireylere iş ve meslek becerilerinin öğretimine yönelik Türkiye’de yapılan tek-denekli araştırmaların incelenmesi

Zihin yetersizliği olan bireylerin yaşamlarını bağımsız bir biçimde sürdürebilmelerin- deki ölçütlerden biri istihdam edilmeleridir. Bunun için de bu bireylerin iş, meslek ve çalışma becerilerine sahip olmaları gerekmektedir. Bu araştırmanın amacı, zihin ye- tersizliği olan bireylere iş ve meslek becerilerinin kazandırılmasına yönelik gerçek- leştirilmiş ulusal alanyazındaki tek-denekli araştırmaları betimsel olarak analiz etmek ve “Tek-Denekli Araştırmalar Niteliksel Ölçütleri” açısından değerlendirmektir. Bu araştırmalara ulaşmak için ulusal veri tabanları taranmış ve bu inceleme sonucunda 23 araştırmaya ulaşılmıştır. Dâhil etme ve hariç tutma ölçütlerine göre sekiz araştırma çalışmaya dâhil edilmiştir. Bu araştırmalar demografik (katılımcı, ortam, öğretim dü- zenlemesi vb.) ve metodolojik (bağımlı ve bağımsız değişken, araştırma modeli, etki- lilik, genelleme, izleme, sosyal geçerlik vb.) özelliklerine ilişkin olarak tablo ve grafik üzerinde analiz edilmiş ve elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır. Bunun yanı sıra araş- tırmalar Horner ve meslektaşlarının (2005) geliştirdiği “Tek-Denekli Araştırmalar Niteliksel Ölçütleri”ne göre de değerlendirilmiştir. Özetle, (a) iş ve meslek becerile- rinin zihin yetersizliği olan bireylere okul dönemi içerisinde öğretimini hedefleyen araştırmaların olduğu, (b) eşzamanlı ipucuyla öğretim, sabit bekleme süreli öğretim, video modelle öğretim ve kafe garsonluğu eğitim programının hedeflenen becerileri öğretmek üzere kullanıldığı, (c) araştırmaların birebir öğretim düzenlemesiyle ger- çekleştirildiği, (d) araştırmaların Horner ve meslektaşlarının (2005) geliştirmiş olduğu “Tek-Denekli Araştırmaların Niteliksel Ölçütleri” içerisinde olan 21 ölçütün 15’i ve 19’u arasındaki ölçütleri karşıladıkları görülmektedir. Buna göre ulusal alanyazında zihin yetersizliği olan bireylere iş ve meslek becerilerinin kazandırılmasını hedefleyen araştırmaların kalitelerinde bir artış eğiliminin olduğu söylenebilir.

The purpose of this study is to analyze the studies descriptively, con- ducted to gain job and vocation skills to the individuals with intellectual disabilities in the national literature, and to examine the studies accord- ing to the quality indicators within single-subject research, developed by Horner et al. (2005). National databases were scanned to reach these studies. As a result of the aforementioned scanning 23 studies were found. In terms of inclusion and exclusion criteria, 8 of these studies were retained. These studies were analyzed concerning their demo- graphic (participant, setting, instruction session, etc.) and methodologic (dependent and independent variable, research model, effectiveness, generalization, maintenance, social validity, etc.) features on a table and a graphic and the results were discussed. In addition to this, the studies were examined according to the quality indicators within single-subject research, developed by Horner et al. (2005). In brief, a) job and voca- tion skills were purposed to gain to the individuals with intellectual dis- abilities at school ages, b) simultaneous prompting, constant time delay, video modeling, and café waiter education program were used to teach target skills, c) the studies were conducted in one-to-one intervention settings, d) and the studies met between 15-19 criteria of the 21 criteria indicators within single-subject research, developed by Horner et al. (2005). Accordingly, it is possible to say that the quality level of the studies in the national literature, of which purpose is gaining job and vocational skills for individuals with intellectual disabilities, is on the increasing trend.